Het Zelf
De yogafilosofie noemt de wereld met al zijn verschijningen secundair en het zelf primair. De wereld met al zijn verschijningen is voortdurend in beweging, niets blijft hetzelfde. Dit geldt voor de natuur maar ook voor wat de mens doet en laat. Culturen – normen, waarden en gebruiken – veranderen. Waar we wonen en werken, daar nemen we deel aan de geldende gebruiken. We kunnen het zien als een vorm waarin we in ons levensonderhoud kunnen voorzien en met elkaar om kunnen gaan. De valkuil bestaat echter dat we de geldende normen als absolute waarheid beschouwen. Zoals gezegd, de yoga ziet de buitenwereld als secundair, en het zelf als primair.
Wat is dan precies het zelf ? Het zelf is van een andere orde dan de buitenwereld. Het zelf is zelfs geen persoonlijk zelf in de zin dat we onze identiteit ontlenen aan de normen en waarden van de groep waarvan we deel uitmaken. Het zelf gaat juist over de kern of essentie van mens zijn met alle geestelijke, emotionele en lichamelijke kwaliteiten die daarbij horen. De mens is volgens de yoga een individuele ziel in ontwikkeling en een manifestatie van het allerhoogste. Deze ontwikkeling en oorsprong herkennen en ondersteunen is van een geheel andere aard dan eigenwaarde ontlenen aan bijvoorbeeld maatschappelijke status of rijkdom. Het eerste heeft een spirituele of geestelijke waarde, van het tweede blijft uiteindelijk niets over.
Mindfulness gaat over het zelf herkennen en ondersteunen. Via mindfulness vergroten we opmerkzaamheid met betrekking tot wat zich in ons innerlijk afspeelt, zowel lichamelijk als mentaal en emotioneel. We kunnen dan ontdekken dat we aan een veelheid aan impulsen blootstaan. Prettige, onprettige en neutrale impulsen. Denk aan lust en angst, verlangen en afkeer, zelfkritiek of jaloezie, enzovoort. We kunnen gaan zien hoe impulsen opkomen en uitdoven. Door dit zelf te leren kennen krijgen we overzicht over de innerlijke processen en brengen we onszelf in een positie van vrijheid. Je zou kunnen zeggen dat wij ons dan bevinden op de plek van vrije aandacht of open bewustzijn in plaats van geleefd te worden door ons lichaam, onze zintuigen en onze mind. We hoeven dan niet meer de prettige dingen te grijpen, de onprettige zaken te ontwijken en de neutrale zaken te verwaarlozen. Zo vinden we innerlijke rust. Vanuit die innerlijke rust leveren we positieve bijdrage aan de wereld om ons heen. Dit gezegd hebbende heb ik tegelijk het verschil tussen egoisme en zelfliefde aangeraakt. Ook zelfonderzoek en zelfvertrouwen komt zo in een ander licht te staan.